اگرچه فضای مجازی و فضای سایبری اغلب به جای یکدیگر استفاده می شوند اما با وجود تفاوت فضای مجازی و سایبری، این دو مفهوم جهت گیری متفاوتی دارند در واقع فضای سایبری به تجربه شبیه سازی شده واقعیت اشاره دارد، فضای مجازی به صفحه واقعیت یا محیطی اشاره دارد که در آن این تجربه ممکن می شود. به عنوان مثال شخصی که در فضای مجازی به ارسال داده های مهم و اطلاعاتی می پردازد در واقع فضای سایبری را ایجاد می کند.

در ادامه این مقاله از مجله پیامسرا شما را با تفاوت های رایج فضای مجازی و فضای سایبری آشنا می کنیم. پس با ما همراه باشید.

فضای سایبری چیست؟

فضای سایبری (Cyberspace) عبارتی است که در دنیای اینترنت، رسانه و ارتباطات بسیار شنیده می‌شود. به نظر می رسد بکارگیری این اصطلاح در این زمینه و برای ارجاع به امور فنی به آن رنگ و بویی صرفا فنی و مکانیکی داده باشد. ملاحظه دقیق‌تر این اصطلاح برای مقایسه تفاوت فضای مجازی و سایبری نشان می‌دهد که این واقعیت، وجوه و جنبه های متنوعی از جمله خصلت های روانشناختی قابل توجه نیز دارد. در منابع موجود آمده است که:واژه سایبر از لغت یونانی Kybernetes به معنی سکاندار یا راهنما مشتق شده است.

نخستین بار این اصطلاح “سایبرنتیک” توسط ریاضیدانی به نام نوربرت وینر Norbert Wiener در کتابی با عنوان “سایبرنتیک و کنترل در ارتباط بین حیوان و ماشین” در سال ۱۹۴۸ بکار برده شده است. سایبرنتیک علم مطالعه و کنترل مکانیزم ها در سیستم‌های انسانی، ماشینی (و کامپیوتر ها) است.

سایبر پیشوندی است برای توصیف یک شخص، یک شی، یک ایده و یا یک فضا که مربوط به دنیای کامپیوتر و اطلاعات است. در طی توسعه اینترنت واژه های ترکیبی بسیاری از این کلمه سایبر بوجود آمده است و باعث شده تا اصطلاح فضای مجازی و سایبری به جای یکدیگر بکار روند و تفاوت فضای مجازی و سایبری را واضح کنند. که به تعدادی از آنها اشاره می کنیم:

فضای سایبری(Cyberspace)، شهروند سایبر (Cybercitizen) ، پول سایبر (Cybercash)، فرهنگ سایبر ( Cyberculture )، راهنمایی فضای سایبر (CyberCoach ) ، تجارت سایبر ( Cyberbussiness ) ، کانال سایبر (Cyberchannel) و… .

واژه “فضای سایبری” را نخستین بار ویلیام گیبسون William Gibson نویسنده داستان علمی تخیلی در کتاب نورومنسر Neuromancer در سال ۱۹۸۴ به کار برده است. فضای سایبری در معنا به مجموعه هایی از ارتباطات درونی انسانها از طریق کامپیوتر و مسائل مخابراتی بدون در نظر گرفتن جغرافیای فیزیکی گفته می شود.

یک سیستم آنلاین نمونه ای از فضای سایبری است که کاربران آن می‌توانند از طریق ایمیل با یکدیگر ارتباط بر قرارکنند. بر خلاف فضای واقعی و به عنوان یکی از مهمترین تفاوت فضای مجازی و سایبری، در فضای سایبری نیاز به جابجایی‌های فیزیکی نیست و کلیه اعمال فقط از طریق فشردن کلیدها یا حرکات ماوس صورت می‌گیرد. این عدم جابجایی فیزیکی، محققان را واداشت که به مطالعه برخی شباهت‌های فضای سایبری با حالت های ناهشیاری، بخصوص حالت‌های ذهنی‌ای که در رویا ها ظاهر می‌شوند، بپردازند.

ویژگی های فضای سایبری

ویژگی‌های منحصر به فردی که فضای سایبری را از دیگر رسانه‌ها ممتاز می‌سازد و باعث ایجاد تفاوت فضای مجازی و سایبری می شود، به صورت های زیر است.
۱- جهانی و فرامرزی بودن:
هر فردی در هر نقطه از جهان می‌تواند از طریق آن به آسانی، به جدیدترین اطلاعات دست یابد. مرزهای جغرافیایی تا کنون نتوانسته از گسترش روزافزون فضای سایبر جلوگیری کند. از این رو، هر نوع فیلتر و مرزبندی در برابر آن بسیار دشوار می‌نماید.

بیشتر بخوانید: فیشینگ چیست + راهکارهای جلوگیری از فیشینگ

۲- دستیابی آسان به آخرین اطلاعات:
چنانچه بخواهید به آخرین مقاله، کتاب و یا خبری که در زمینه تخصصی، در سطح جهان منتشر شده، دست یابید، ساده ترین و سریع ترین راه، استفاده از این فضا است.

۳- جذابیت و تنوع:
رسانه ها از فیلم، عکس، متن و یا هر هنر دیگری برای جذاب کردن خویش به کار می‌گیرند و این ابزارها در فضای سایبری قابل دستیابی است؛ به ویژه آن گاه که هیچ نظارت و فیلتری توان محدود کردنش را نداشته باشد.

۴- مشتری محوری محض:
از ویژگی‌های منحصر به فردی که در تنوع و جذابیت فضای سایبر تأثیر بسزایی دارد و باعث شکافی بین تفاوت فضای مجازی و سایبری می شود، مشتری محوری محض است. در متون نوشتاری ارتباطی تنگاتنگ میان خوانندگان و نویسندگان وجود دارد که خواننده به راحتی می‌تواند نظر خود را با شخص نویسنده در میان بگذارد. از سوی دیگر، امکان نظر سنجی و ارزیابی در این فضا بسیار آسان تر و روزآمد تر است و این توانایی را به داده پردازان، فروشندگان و عرضه کنندگان محصولات اینترنتی می‌دهد که از آخرین خواسته‌های مشتریان و مخاطبان خود مطلع گردند.

۵- آزادی اطلاعات و ارتباطات:
معنای واقعی آزادی اطلاعات، در فضای سایبری محقق شده است. از این رو، شما هر نوع اطلاعاتی را که بخواهید -اعم از فرهنگی، سیاسی و اقتصادی- بدون محدویت‌های حاکم بر دیگر رسانه‌ها، در فضای سایبری قابل دسترسی است. آزادی ارتباطی نیز از ویژگی‌های دیگر فضای مجازی است که در دیگر وسایل ارتباطی تا این حد قابل دستیابی نیست.

فضای مجازی چیست؟

مفهوم فضای مجازی در اصطلاح که در واقع حاصل تکنولوژی غرب است ، واژه ای است که در خلال دهه ی ۱۹۹۰ از طریق اینترنت کاربرد عمومی یافت. فضای مجازی یکی از واژه هایی است که نحستین بار ویلیام گیبسون نویسنده ی پیش رویِ داستانهای علمی تخیلی در سال ۱۹۸۴ بکار برد. از نظر او فضای مجازی فضایی تخیلی است که از اتصال رایانه ها پدید آمده است که تمامی انسان ها و منابع اطلاعاتی را به هم متصل کرده است.

تعریفی که اکسفورد از فضای مجازی برای ایجاد تفاوت فضای مجازی و سایبری، ارائه می دهد چنین است: فضای مجازی ،فضایی تئوری است که ارتباطات کامپیوتری در آن رخ می دهد.

این فضا گسترده جهانی اسـت‌ که‌ شبکه‌ های گوناگون رایانه ای در اندازه های متعدد و حتی رایانه های شخصی‌ را‌ با‌ استفاده از سخت افزارها و نرم افزارهای گوناگون و بـا قراردادهای ارتباطی به یکدیگر وصل می کند‌.

در واقع این فضا فقط مجموعه ای از سخت افزار نیست بلکه مجموعه ای از تعاریف نمادین است‌ که‌ شبکه ای از باورها را در چارچوب داد و ستد بیت رد و بدل میکند. فضای مجازی به فضای تعاملی اینترنت اطلاق می شود که در آن افراد دردرون آن با هویت هایی پنهان به مثابه پیام هایی بر صفحات رایانه حضور می یابند.

نکته ای که در اینجا لازم به ذکر است این است که این فضا بر خلاف ظاهر نام گذاری آن حقیقتا مجازی نیست بلکه باتوجه به آثار آن یک دنیای حقیقی است. گسترش فناوری های اینترنتی و در دسترس بودن آن، فضای مجازی را شبیه ساز دنیای واقعی کرده است.

تفاوت فضای مجازی و سایبری

۱- پویایی زمان:
اولین ویژگی و تفاوت فضای مجازی و سایبری این است که زمان در آن پویا شده است. بر عکس دنیای واقعی که زمان گذشته و آینده دارد، این هم زمانی در فضای مجازی، نوعی پویایی را در کار ایجاد کرده است. روز و شب در این فضا وجود ندارد و هر زمان که شما به اینترنت وصل می شوید هزاران نفر را می بینید که آن لاین هستند و به کار مشغول اند.

۲- فشردگی مکان:
ویژگی دوم فضای مجازی، فشردگی مکان است در زمان های قدیم فاصله جغرافیایی محدودیت محسوب می شد، در حالی که در این فضا این مشکل از بین رفته است و در این محیط همه جهان با هم همسایه شده اند. افراد بدون طی مسافت فیزیکی می توانند با دوستان، همکاران، جوامع و فرهنگ های مختلف آشنا شوند و تعاملات دراز مدت برقرار کنند. اخبار به سادگی در دسترس افراد قرار می گیرند و به سرعت باعث واکنش هایی می شوند.

۳- تکثر و تنوع عددی:
جهان مجازی از محیطی متکثر، عددی، غیر مرکزی و به هم پیوسته برخوردار است. همین ویژگی سوم باعث لایه ای شدن جهان مجازی می شود که طبقه بندی اطلاعات و دسترسی به آن ها را بسیار سرعت می بخشد.

اطلاعات مربوط به اشخاص، علوم، ادیان، هنرها، اشیا و اماکن همگی به راحتی قابل دسترسی هستند. در حقیقت این محیط نوع متفاوتی از واقعیت مجازی و دیجیتالی است که آن را «واقعیت خلق شده به وسیله رایانه» می دانند.

واقعیتی که از آن جهت، مجازی یا مصنوعی است که در دنیای واقعی و محیط مادی، مکانی را اشغال نکرده و در اذهان کاربران و در نتیجه تعامل با واسط الکترونیکی به وجود آمده است و می تواند کاری کند که افراد زندگی جدیدی را تجربه کنند.

۴- پیوستگی و یکپارچگی:
به هم پیوستگی و یکپارچه بودن این محیط منجر به ارائه خدمات اینترنتی مکمل شده است. خدمات اینترنتی با توجه به زیرساخت، برنامه، محتوا، لایه های مختلف و متنوعی پیدا می کند. در یکپارچه شدن، خدمات از سطح خرد به سطح کلان و از تصویر جزیی به تصویر کامل منتقل می شود. در نتیجه نوعی یکپارچگی خدمات را به وجود می آورد. برای مثال هر کسی هم زمان می تواند درخواست ویزا، مشاهده فضای هتل ها و خرید بلیط هواپیما را انجام بدهد.

۵- گمنامی هویت:
پنجمین خصوصیت فضای مجازی گمنام و سیال بودن هویت کاربران است. در طول تاریخ هویت افراد همیشه ثابت، ایستا و استوار بر تعریف مشخص پشتیبانی شده از سوی جامعه و نظام هایی قانونی است که در آن متولد شده، اما در فضای مجازی این امکان وجود دارد که فرد سن، جنس، طبقه و دیگر ویژگی های اجتماعی و فرهنگی اش را هر طور که خودش دوست دارد معرفی می کند و پس از مدتی می تواند این مشخصات را هم تغییر دهد

امکان گمنامی و ناشناخته بودن، امکان پنهان سازی ابعادی از شخصیت، جست و جوی همفکران، دوستی با دوستان، اختیار و اقتدار مطلق و احساس عدم تعلق به مکان خاص از مهم ترین تاثیر های این فضاست.

۶- فردگرایی:
در نهایت، آخرین ویژگی محیط مجازی، « فردگرایی» فزاینده در آن است. در این فضا محدودیت های ناشی از عضویت در خانواده، گروه و جمع های خاص از بین می رود و فرد نیازی ندارد ملاحظه کسی را کند و رفتارش را متناسب بات هنجارها و نایید دیگران شکل دهد.

بنابراین به راحتی می تواند با هر کسی که می خواهد ارتباط برقرار کرده یا قطع رابطه کند. این ویژگی در عین این که احساس آزادی زیادی به افراد می دهد، باعث خودمحوری و فردگرایی در افراد می شود که تنها خود و خواسته های خودشان برایشان اهمیت داشته باشد و به مرور ترجیح می دهند که با رایانه بی طرفی ارتباط برقرار کنند تا انسان های دیگر.

حرف آخر

با توجه به گستردگی فضای مجازی و شباهت زیاد بین فضای مجازی و سایبری خیلی از افراد این دو کلمه را بجای یکدیگر بکار میبرند. در صورتی که این دو یکسان نیستند. ما در این مقاله به تفاوت فضای مجازی و سایبری پرداختیم تا با افزایش آگاهی عمومی این اشتباه رایج را اصلاح کنیم.