آیا با خوس دوزی روی چادر آشنایی دارید؟ صنایع‌دستی جزو هنرهای بومی و سنتی هر کشوری به شمار می‌رود که نشانی از فرهنگ و هنر غنی و ارزشمند آن منطقه دارد. صنایع‌دستی ایران طیف وسیعی از تولیدات را شامل می‌شوند و در هر منطقه از کشور طرح و رنگی متفاوت به خود می‌گیرند.
یکی از نمونه هنرهای صنایع‌دستی در جنوب ایران، خوس دوزی است که از زمان صفویه به‌یادگارمانده و در طول زمان شهرت بسیاری داشته است. در ادامه بیشتر با این هنر ماندگار آشنا خواهید شد.
جایگاه صنایع‌دستی در فرهنگ جنوب ایران
ایران کشوری است که از کثرت فرهنگی، قومی و اقلیمی بالایی برخوردار است. به همین جهت صنایع‌دستی تولیدی آن که مرتبط بافرهنگ و هنر ایرانی بوده، دارای تنوع و گستردگی شگفت‌انگیزی است. جهت دریافت اطلاعات بیشتر در حوزه کسب‌وکار مربوط به صنایع‌دستی می‌توانید به پیامسرا مراجعه کنید.
مردم جنوب ایران با داشتن فرهنگی غنی و متفاوت با دیگر مناطق ایران، صنایع‌دستی خاص خطه خود را متناسب با نیاز و آداب‌ورسوم زندگی خود فراهم می‌کنند. تولیدات صنایع‌دستی از گذشته تاکنون یکی از محل‌های کسب درآمد در میان مردم جنوب مخصوصاً روستاییان بوده است.
تاریخچه خوس دوزی
تاریخچه این هنر زیبا بر ما پوشیده است؛ اما آنچه مسلم و واضح بوده این هنر در زمان صفویه در بندرعباس و بلوچستان از رونق زیادی برخوردار بوده است. بعد از دوره صفویه برای پیشرفت و گسترش هنر خوس دوزی گام‌های بی‌شماری برداشته شد که باعث شد این هنر مهم در زیباترین شکل روی صحنه بیاید.
البته منشأ این هنر را به هندوستان نسبت داده‌اند به‌احتمال زیاد ورود این هنر به فرهنگ جنوبی نیز نتیجه رابطه نزدیکی این شهرها با هندوستان و دیگر کشورها بوده است. اگر می‌خواهید با هنر خوس دوزی بیشتر آشنا شوید، جای دوری نروید پیامسرا در خدمت شما عزیزان است.
معرفی خوس دوزی
خوس دوزی یک هنر دستی بسیار پرطرف‌دار است که پارچه‌ها به‌وسیله طرح‌های جالب آن نقش‌های جذاب و زیبایی به خود می‌گیرند. خوس دوزی روی چادر جایگاه خیلی بالایی دارد که نمونه کارهای زیادی توسط بانوان ایرانی خلق می‌شود.
اگرچه هنر خوس دوزی جنبه استفاده محلی را دارد؛ اما علاقهمندان به هنرهای سنتی از کارهای موجود در این صنعت استقبال فراوانی می‌کنند. درگذشته برای خوس دوزی با سوزن به‌جای نخ از فلز نقره استفاده می‌کردند؛ اما امروزه نوارهای نازک پلاستیکی رنگینی جایگزین این فلز شده است.
کاربرد خوس دوزی
خوس دوزی اغلب روی پارچه‌های سیاه‌رنگ توری که محلی‌ها به آن‌ها پارچه شیشه‌ای می‌گویند، انجام می‌شود. همچنین بعضی وقت‌ها هم روی پارچه‌های سرمه‌ای و بنفش انجام می‌گیرد که برای این کار از پارچه‌های سبز، قرمز، زرشکی و سفید خیلی کم استفاده می‌شود.
کاربرد خوس دوزی اغلب برای تزیین روسری‌های توری است که در گویش محلی هرمزگان به آن جِلبیل (جلویل) می‌گویند. طرح‌های خوش‌منظر نظیر خوس دوزی روی چادر زنان، تزیین پرده‌های توری، لباس عروس، جلیقه زنان، لباس‌های محلی و… دیده می‌شود.
یکی از فواید مثبت این کار زنده نگه‌داشتن این هنر است چنانچه بسیاری از صنایع محلی در روستاهای ایران به دلایل زیادی از بین رفته و فراموش شدند. یکی دیگر از تأثیرات مثبت این موضوع، آگاهی مردم از فرهنگ و هنر مردم کشور است.
چرا جنوبی‌ها از جلبیل خوسی استفاده می‌کنند؟
جلبیل یک شال خاص توری است که از گذشته دور تابه‌حال در شهرهای جنوبی ایران استفاده می‌شود. برای آشنایی با جلبیل می‌بایست اول هنر خوس دوزی را بدانید. تزیین پرده‌های توری و دیگر پوشاک‌های بومی زنان جنوبی به‌وسیله خوس دوزی انجام می‌شود.
جِلبیلِ خوسی به طور معمول به طول حدود ۱۵۰ و عرض حدود ۴۵ الی ۸۰ سانتی‌متر است. زنان جنوبی گاهی این روسری را مستقیماً روی سر می‌اندازند، روی آن کلاهک می‌گذارند و کناره‌های آن را از حوالی بناگوش به زیر گلو می‌آورند و با سنجاق می‌بندند و به‌دور گردن و شانه می‌پیچند.
مهم‌ترین دلیل استفاده جنوبی‌ها از جلبیل خوسی به دلیل موارد زیر است:
- زرق‌وبرق: اگر به لباس بندری‌ها یا به برقه‌های جنوبی دقت کرده باشید، قطعاً اولین چیزی که نظر شما را به خود جلب می‌کند، رنگهای گوناگون و زرق‌وبرق این مدل پوشش‌ها است.
علاقه بانوان جنوبی به این پوشش‌ها از گذشته تاکنون پابرجا مانده و استفاده از جلبیل خوسی در میان آن‌ها به‌خوبی دیده می‌شود.
- ارتباط با دیگر کشورها: این مورد دررابطه‌با تمام پوشش‌های بندری صحت دارد. قرارگرفتن در یک مسیر تجاری مهم و ارتباط با کشورهای مختلف، تلفیق سنت‌ها و فرهنگ‌ها را اجتناب‌ناپذیر می‌کند.
نقش‌ها و روش دوختن خوس دوزی
دوخت خوس دوزی با سوزن از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. این هنر قشنگ به شکیبایی و صبر زیادی نیاز دارد و به کمک نوارهای نقره‌ای باریک روی پارچه توری ریزبافت تجلی‌یافته و گاه ستاره‌هایی فلزی را روی پارچه می‌نشانند.
امروزه به دلیل استقبال بسیار زیاد از هنرهای محلی، هنرمندان از صنایع‌دستی همچون خامه‌دوزی، گلابتون‌دوزی، خوس دوزی و غیره در آثار خود بهره می‌گیرند. در خوس دوزی، نقش‌ها به‌صورت نگاره‌هایی همچون نقش کندو عسلی، نقش عقربی، نقش قلبی خالی، گوشواره‌ای و… به طرح‌هایی همچون روسری و شال، رومیزی، روتختی و خوس دوزی روی چادر می‌نشینند.
خوس دوزی با سوزن دقت زیادی را می‌طلبد. خوس دوزان تنها به نخ، سوزن و پارچه ویژه این پیشه نیاز دارند و با نخ‌کردن سوزن طرح را روی پارچه می‌دوزند. برای انجام خوس دوزی، احتیاجی به کشیدن طرح روی پارچه نیست و خوس دوزان با سلیقه و هنر بی‌نظیر خود طرح را بسیار حرفه‌ای اجرا می‌کنند.
کلام نهایی
هنر خوس دوزی با سوزن واقعاً جذاب است. علاوه‌برآن فقط با داشتن کمی خلاقیت به همراه صبر و حوصله می‌توانید این حرفه دارای تنوع زیاد را یاد بگیرید. در سفر به استان‌های فارس، هرمزگان، کردستان و بلوچستان بازدید از مراکز تولید و فروش این هنر قدیمی را فراموش نکنید.
باید هر چه بیشتر در زنده نگه‌داشتن هنرهای سنتی کوشش کرد و این زمانی محقق می‌شود که به‌صورت اصولی به علاقهمندان به این هنر آموزش داده شود.
سؤالات متداول
- خوس دوزی در چه استان‌هایی انجام می‌شود؟
استان کردستان، بلوچستان، فارس و هرمزگان
- رایج ترین نقش‌های مورد استفاده در خوس دوزی چیست؟
ستارگان ۶ پر، ۸ یا ۱۲ پر
- خوس دوزی روی چه پارچه‌ای انجام می‌شود؟
پارچه‌های سیاه‌رنگ توری و گاهی روی پارچه‌های سرمه‌ای و بنفش
